Tytuł wystawy przygotowanej przez Fundację Pałac w Ryczowie z okazji XIII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego nawiązywał do głównego tematu wydarzenia: walki o wolność i niezależność kraju, ukazanej poprzez postać Generała Piaseckiego, który był „twarzą”ryczowskiej odsłony imprezy, organizowanej w roku 2011 pod hasłem „Twarze Małopolski”. Wystawa przedstawiła 50 dzieł 14 artystów z gromadzonej od roku 1986 kolekcji Marty Tarabuły i Jana Michalskiego. Publiczność miała okazję zapoznać się z unikalnymi pracami, będącymi dokumentem ruchu kultury niezależnej lat 80 oraz historii galerii Zderzak – jedynej prywatnej galerii w krajach za żelazną kurtyną, która była uczestnikiem tego ruchu i działa do dziś.
Tytułowy obraz wystawy – „Herbatnik wojenny” Ryszarda Grzyba – został namalowany po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce 13 grudnia 1981. Symbolika obrazu jest czytelna: mandala oznacza świat, krzyżyk oznacza ofiarę, pary asyryjskich koni wojennych oznaczają wojnę bratobójczą, zieleń oznacza nadzieję. Święte znaki różnych kultur były wyrazem duchowego napięcia młodej sztuki lat 80.
Artyści
W wystawie udział wzięli: Dorota Brodowska, Andrzej Cisowski, Ryszard Grzyb, Paweł Jarodzki, Paweł Kowalewski, Zbigniew Makowski, Katarzyna Markiewicz, Piotr Młodożeniec, Jarosław Modzelewski, Zdzisław Nitka, Włodzimierz Pawlak, Marek Sobczyk, Janusz Tarabuła, Szymon Urbański, Ryszard Woźniak.
Co pokazano
Projekt plakatu muzycznego przygotowany przez Piotra Młodożeńca z okazji planowanego koncertu zespołu Misty in Roots w Warszawie (1983). Plakat jest aluzją do trzeciej rocznicy Sierpnia, narodzin „Solidarności” i podziemnego ruchu oporu.
Kroczący lew to symbol dumy, wolności i siły. Mówi o epoce wielkich wydarzeń i czasie bohaterów. Zwycięski Lew Judy jest religijnym symbolem rastafarian. Muzyka reggae, marihuana (gańdzia), mesjanizm czarnych niewolników z Jamajki i hasło „Rock Against Racism” były bardzo popularne wśród młodych polskich artystów na początku lat 80.
„Kazimierz Malewicz papieżem malarstwa”, gwasz Jarosława Modzelewskiego z 1984 roku, przedstawia 4 sylwetki papieża bł. Jana Pawła II w kombinacjach 4 kolorów podstawowych. Jan Paweł II był duchowym ojcem „Solidarności”. Autor obrazu skojarzył Go z osobą Kazimierza Malewicza – wielkiego rosyjskiego malarza polskiego pochodzenia, poety, anarchisty i wizjonera, twórcy suprematyzmu, przywódcy sztuki awangardowej w okresie rewolucji bolszewickiej.
„Nie mówię, nie widzę, nie słyszę” Włodka Pawlaka z 1985, z głośnego cyklu „obrazów zamalowanych”, to odbicie wojny na murach toczonej w Polsce w latach 80.
Trzy postaci – zakrywająca uszy, zakrywająca oczy, zakrywająca usta – na podobieństwo trzech japońskich małpek z buddyjskiej legendy pokazują, jak należy chronić się przed złem. Ale ich kontury zanikają, zachlapane czerwoną farbą.
– Bierność wobec zła i przemocy prowadzi do zagłady – sugeruje artysta.
Obraz Pawlaka jest politycznym moralitetem.
„Człowiek dobry pochylający się nad człowiekiem złym” Marka Sobczyka (1984) porusza ważny dla nurtu „nowej ekspresji” temat walki dobra ze złem.
„Niedziela Palmowa” Ryszarda Grzyba (1985), czyli maska odpustowego diabełka, to jeden z flagowych obrazów„nowej ekspresji”.
„Wielka kapitalistka” Szymona Urbańskiego (1989), pogrobowca Nowych Dzikich, oznajmia, że czas bohaterów się skończył – nadeszła nowa epoka.
„Beuys” Pawła Jarodzkiego z 1989 roku to portret słynnego artysty, lidera lewicowej sztuki zaangażowanej, niemieckiego bohatera wojennego i założyciela pacyfistycznego ruchu zielonych. Na obrazie Pawła Jarodzkiego z wrocławskiej grupy Luxus, charyzmatyczna postać Josepha Beuysa – ukazanego jako wiecujący przywódca masowego ruchu politycznego – symbolizuje przełom polityczny roku 1989 i zwycięstwo demokracji.
Obraz został wykonany techniką szablonu, typową dla alternatywy artystycznej lat 80.
Z okazji wystawy Fundacja wydała książkę krytyków związanych z ruchem „nowej ekspresji”: Marty Tarabuły i Jana Michalskiego. Cztery eseje o dzikości stawiają pytanie, co przetrwało ze sztuki lat 80.? Czy jej duchowe przesłanie – być wolnym – uda się przekazać współczesnym?
Kultura Niezależna lat 80
KULTURA NIEZALEŻNA LAT 80.
była ruchem sprzeciwu ludzi kultury wobec wprowadzenia stanu wojennego i represyjnej polityki reżimowych władz. Wystawy sztuki niezależnej, oparte przede wszystkim o mecenat Kościoła katolickiego, stawały się narodowymi i religijnymi manifestacjami. W Krakowie powstała w roku 1985 Galeria Zderzak – prywatna, działająca poza cenzurą i niezależna od ówczesnych instytucji sztuki – zarówno państwowych jak i kościelnych. Pokazywała sztukę nowego pokolenia artystów: hasłem epoki był „powrót do malarstwa”. Malowano ogromne, kolorowe obrazy – często na papierach sklejanych w wielkie płachty – o treściach symbolicznych, narodowych, erotycznych, psychodelicznych. W Polsce aluzyjny język tego malarstwa doskonale nadawał się do wyrażania zakazanych treści politycznych. Przedstawicieli tego nurtu nazywano „Nowymi Dzikimi”.
Pieczątka Zderzaka jest znakiem graficznym charakterystycznym dla kultury niezależnej lat 80.
Wycięta w linoleum przez sławnego rzeźbiarza Jerzego Beresia, przypomina górę z jaskinią w środku, choć w zamiarze projektantki – Marty Tarabuły – miała wyobrażać dwa zderzaki, symbolizujące waleczność i niezależność.